تاریخ نگاری فارسی (سامانیان، غزنویان، سلجوقیان)

نویسنده: جولی اسکات میثمی

ناشر: ماهی

مکان چاپ: تهران

نوع جلد: شومیز

قطع کتاب: رقعی

چاپ اول: ۱۳۹۱

شمارگان: ۲,۰۰۰ نسخه

تعداد صفحات: ۴۰۰

شابک: ۹۷۸-۹۶۴-۲۰۹-۰۸۴-۶

قیمت: ۱۴۵,۰۰۰ ریال

در این کتاب تاریخ‌نگاری فارسی و اهمیت آن در طول تقریباً سه قرن (قرن‌های دهم تا دوازدهم میلادی/ چهارم تا ششم هجری قمری) به‌دقت بررسی و کوشش شده است تا علل پیدایش تاریخ‌نگاری فارسی و پیوند آن با تاریخ‌نگاری عربی و تاریخ‌نگاری در ایران پیش از اسلام، مشخص شود.
نویسندۀ این کتاب می‌کوشد جایگاه نوشته‌های تاریخی فارسی را در عرصۀ تاریخ‌نگاری اسلامی‌نشان دهد. پژوهش در این حوزه به طور سنتی متوجه آثاری بوده که به عربی نوشته شده‌اند. کافی است کسی به «تاریخچۀ تاریخ‌نگاری اسلامی» اثر فرانتس روزنتال بنگرد تا ببیند در آن چه سهم اندکی به تاریخ‌نگاران فارسی‌زبان اختصاص یافته است. نویسنده در مسیر بحث از مورخان ایرانی و آثار آنها سؤالاتی را مطرح می‌کند که به ندرت مورد توجه بوده‌اند و ممکن است عجالتاً برای آنها پاسخی پیدا نشود. پس آنچه می‌آید، مبتنی بر فرض و حدس است نه قطع و یقین.
سبک و شیوۀ بیان، علت گزینش رویداد‌ها، انگیزۀ مورخان، ممدوحان و مخاطبان آنها و نیز این نکته که مورخان فارسی‌زبان اصولاً دربارۀ شایستگی زبان فارسی برای بیان موضوعات عالمانه چه نگرشی داشته‌اند از دیگر مباحث جذاب کتاب‌اند.
نخستین ویژگی کتاب این است که می‌کوشد تاریخ‌نگاری فارسی را در پهنۀ وسیع‌تر تاریخ‌نگاری اسلامی‌جای دهد و از طریق مقایسۀ آن با تاریخ‌نگاری عربی و حتی تاریخ‌نگاری اروپای قرون وسطا، از نگرش مورخان ایرانی به تاریخ تا پایان قرن دوازدهم میلادی (قرن ششم هجری) تصویر روشن و دقیقی به دست دهد. یکی از پرسش‌های مهمی‌که نویسنده می‌کوشد پاسخی برای آن بیابد، این است که چرا نخستین سلسله‌های حاکم بر ایران به ویژه غزنویان و سلجوقیان، یا اصلاً تاریخی از خود بر جای نگذاشته‌اند یا تاریخ روزگار آنها در دوران ضعف و افول و حتی نابودی‌‌شان نوشته شده است؟
فرض مهم دیگری که نویسنده تا حدودی آن را به اثبات می‌رساند این است که هدف مورخان آن ادوار اصلاً ثبت وقایع نبوده است. آنها پیش از هر چیز می‌خواسته‌اند روایتی معنادار از رویدادها به دست دهند و سپس به داوری اخلاقی در باب آنها بپردازند و این میسر نمی‌شده است مگر پس از پایان گرفتن کار دولت یا حکومتی که در اغلب موارد قائم به فرد بوده است. چنین است که از منظر مورخان ایرانی و فارسی‌زبان آن ادوار سرنوشت نظام سیاسی با سرنوشت کسی که حاکم بر آن است، یکی می‌شود و غالباً به شکل داستانی عبرت‌آموز درمی‌آید؛ داستانی که مورخ می‌بایست از دیدگاه اخلاقی آن را تفسیر و درباره‌اش داوری کند.
نویسنده به اهمیت سبک و بلاغت هم در تاریخ‌نگاری فارسی توجه داشته و تأکید کرده مورخ آن ادوار از زبان آراستۀ بلاغی نه صرفاً برای ابراز مهارت خود در نوشتار، بلکه برای ایجاد بهتر با مخاطبان درباری خود و نیز برای بیان مبهم و پوشیدۀ حقایقی بهره می‌گرفته است که آوردن سخنان آشکار و بی‌پرده دربارۀ آنها خطرناک بوده است.